Między miłością do Boga a miłością do bliźniego. Lektura "Legendy o św. Aleksym".

ELIZA ADAMIEC
FILOLOGIA POLSKA KUL

Lekcja języka polskiego dla klasy pierwszej liceum (przeznaczona na dwie jednostki lekcyjne)

Temat lekcji: Między miłością do Boga a miłością do bliźniego. Lektura Legendy
                    o św. Aleksym.

Cel główny: zrozumienie i sformułowanie przesłania średniowiecznej legendy
w kontekście jej problemu głównego – tj. umiłowania Boga i bliźniego

Cele operacyjne: uczeń:

- zna treść legendy – potrafi zrekonstruować dzieje Aleksego oraz jego bliskich w oparciu o tekst

- „opanowuje” tekst w jego językowym kształcie, swobodnie porusza się po tekście, odnajduje i cytuje odpowiednie fragmenty

- zna historię tekstu – czas i powstanie utworu

- zna pojęcia: pareneza, hagiografia, legenda (cechy)

- na przykładzie inwokacji legendy, analizy retorycznej tej części, odnosi się do pojęcia literatury i wizji twórcy w wiekach średnich

- dyskutuje o kulcie świętych, formułuje własne spostrzeżenia na temat świętości

- na przykładzie dziejów Aleksego formułuje zasady średniowiecznej ascezy, cnoty bohatera-ascety

- dyskutuje na temat, czy dzieje Aleksego stanowią świadectwo zrozumienia
i urzeczywistnienia Bożego przykazania miłości

- określa postawę Aleksego wobec małżeństwa, sytuuje ją w kontekście średniowiecznej wizji człowieka

- formułuje problem/hipotezę konfliktu miłości do bliskich i do Boga w kontekście wiersza Kazimiery Iłłakowiczówny oraz dyskutuje na ten temat (obrona/oskarżenie)

Metody nauczania: heureza

Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa

Praca z całością tekstu legendy (teksty z objaśnieniami na kilka dni przed lekcją udostępnia uczniom nauczyciel)

Przebieg zajęć:

1. Sprawy organizacyjne.

2.  Wprowadzenie:

Nauczyciel inicjuje rozmowę z uczniami na temat świętości:

Czym jest świętość?

Czy jest ona tematem aktualnym współcześnie?

Czy chcielibyście opowiedzieć o świętych, których biografie szczególnie Was poruszyły?

3. Nauczyciel pyta uczniów, jaką wagę w epoce średniowiecza miała idea świętości. To prowadzi z   kolei do przypomnienia pojęcia HAGIOGRAFIA oraz PARENEZA. Uczniowie przypominają w tym kontekście o innych średniowiecznych wzorcach osobowych: ideałach rycerza i władcy.

4. Lektura tekstu legendy.

5. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie informacji na temat powstania, pochodzenia legendy (załącznik I).

6. Nauczyciel zapowiada analizę inwokacji legendy. Prosi uczniów o wydzielenie odpowiedniego fragmentu z tekstu. Następnie uczniowie wspólnie z nauczycielem wyróżniają prośby, które poeta kieruje w inwokacji legendy do Boga, po czym formułują wniosek na temat postawy poety wobec Boga. W celu utwierdzenia się w danej wykładni, konfrontują swe wnioski z fragmentem tekstu A. Lubacha na temat POJĘCIA LITERATURY I WIZJI TWÓRCY W ŚREDNIOWIECZU (załącznik II). 

7. W tym momencie następuje nakreślenie głównego problemu obecnego w utworze. Formułują go uczniowie i stanowi to zarazem przejście do celu, jakim jest skonstruowanie życiorysu świętego.

8. Uczniowie w parach rekonstruują dzieje Aleksego od momentu urodzenia do śmierci. To prowadzi ich do sformułowania zasad średniowiecznej ascezy.

9. Nauczyciel wykorzystuje kontekst słów z traktatu O naśladowaniu Chrystusa (załącznik III), aby uczniowie zrozumieli sens powrotu Aleksego do Rzymu. Interpretacja sensu owego powrotu w oparciu o kontekst.

10. Nauczyciel prosi uczniów o określenie postawy Aleksego do małżeństwa oraz nakreślenie postaci Famijany, jej dziejów. 

11. Podanie tematu lekcji – a zatem głównego problemu. 
12. Nauczyciel wprowadza kontekst współczesny dla legendy. Jeden z uczniów odczytuje głośno wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny. Odtwarzają przeżycia Famijany oraz interpretują formułowaną przez nią ostatecznie ocenę postępowania świętego męża. Czas na dyskusję, której moderatorem jest jeden z uczniów. 

13. Podsumowanie i wnioskowanie. Uczniowie zapisują własne odpowiedzi na pytania postawione przez nauczyciela:

Czy służba Bogu mogła oznaczać odrzucenie miłości do człowieka?

Czy można powiedzieć, że Aleksy odniósł sukces – czy mówienie o nim w takich kategoriach jest w ogóle możliwe, adekwatne?

Kilkoro z nich odczytuje swoją notatkę.

14. Zadanie pracy domowej, w której nauczyciel prosi o przeczytanie wybranych fragmentów Kwiatków św. Franciszka (jako kontekst pojawić się może też film Święty Franciszek z Asyżu) oraz porównanie żywotów: św. Aleksego i św. Franciszka, uwzględniając: stosunek do drugiego człowieka, sposób wypełniania woli Bożej, stosunek do ciała, stosunek do natury (Vita contemplativa – Vita activa) oraz odpowiedź na pytanie: Czy św. Franciszek był ascetą?

Załączniki:

I

„Najstarsza polska wersja legendy o świętym Aleksym zachowała się w kopii sporządzonej około połowy XV wieku (zabytek przechowywany jest obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie). Brakuje w niej zakończenia opisującego lamentacje rodziny i pogrzeb świętego ascety. Anonimowy autor, zapewne duchowny pochodzący z Mazowsza, zredagował polski żywot Aleksego w formie wierszowanej (niemal połowa wersów to ośmiozgłoskowce), w oparciu o jeden z nieznanych bliżej przekazów, których setki krążyło wówczas po Europie. Średniowieczną popularność legendy tłumaczy zarówno żywy od X stulecia rozkwit kultu św. Aleksego, jak również ideowa i literacka atrakcyjność opowieści o heroicznym ascecie. Pierwotna wersja legendy o <<Świętym Księciu>> powstała w Syrii w 2. połowie V wieku jako wyraz kształtowania się nowych, ascetyczno-pustelniczych wzorców doskonałości chrześcijańskiej. W najstarszych wersjach bohater legendy zwany jest <<Mężem Bożym>>, w późniejszych zaś przeróbkach greckich
i łacińskich - Aleksym (gr. alexis - opieka, wspomożenie)”. [fragment dostępny na stronie: http://staropolska.pl/sredniowiecze/poezja_religijna/sw_aleksy.html] 

II

„Obce było dla twórców średniowiecznych pojęcie literatury jako sztuki wyrażającej wyłącznie piękno. Literatura, w ich rozumieniu, o tyle mogła być piękna, o ile służyła wzniosłym celom, a najbardziej wzniosłym – było kierowanie myśli i uczuć czytelnika lub słuchacza ku Bogu. Twórca średniowieczny uważał się więc za rzemieślnika, który
w miarę swoich sił służył piórem ad majorem Dei gloriam (na większą chwałę Bogu). Zasadniczą właściwością literatury była jej programowa użyteczność. […]

Potrzeba spisywania żywotów świętych wynikała z ogromnego ich kultu. Nie tylko każdy człowiek nosił imię, czyli miał za patrona, jakiegoś świętego, ale swojego świętego miała każda wieś, okolica, miasto, dzielnica i państwo. Postać świętego, szczególnie jego szczątki (relikwie), miejsca, gdzie przebywał i poniósł śmierć, przedmioty z nim związane – otoczone były powszechnym kultem. Poza zwykłą czcią wynikającą z uznania dla świątobliwego życia, dają się też dostrzegać bardziej przyziemne cele: święty był
w mniemaniu ludzi średniowiecza, pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem”.

[A. Lubach, Literatura polska do początku XIX wieku]

III

„Ucieczka nie prowadzi do zwycięstwa; tylko cierpliwością i pokorą, możemy się okazać silniejsi od tych naszych wrogów” (O naśladowaniu Chrystusa).

Bibliografia: (tekst wzorcowo i bardzo dokładnie analizujący legendę, który posłużył mi podczas układania planu lekcji):

Stępień P., Między miłością do Boga a miłością do bliskich – Legenda o św. Aleksym, [w tegoż:]
Z literatury religijnej polskiego średniowiecza. Studia o czterech tekstach: Kazania na dzień św. Katarzyny, Legenda o św. Aleksym, Lament Świętokrzyski, Żołtarz Jezusow, Warszawa 2003.