I miejsce konkursu Konspektomania 2019

autor: Dorota Sembratowicz KUL

Konspekt dla VIII klasy szkoły podstawowej - język polski
Temat lekcji: ,,Jak czytać muzykę?”
Liczba jednostek lekcyjnych: 2
Metody pracy: praca z wierszem, praca z utworem muzycznym, pogadanka, heureza, pokaz, ćwiczenia praktyczne
Formy pracy: praca zbiorowa, praca jednostkowa
Środki dydaktyczne: zeszyty, karty pracy, odtwarzacz muzyczny i płyta z nagranym utworem (lub komputer z dostępem do Internetu), rzutnik, fotografie obrazów malowanych pod wpływem muzyki, wydrukowany tekst wiersza, diagram

Cele ogólne
 Zapoznanie uczniów z pojęciem języka muzyki.
 Uwrażliwienie uczniów na możliwość pogłębionego odbioru
dzieła muzycznego.
 Ukazanie powiązań między różnymi rodzajami sztuki.

Cele operacyjne
Uczeń:
● Charakteryzuje cechy języka muzyki.
● Wskazuje powiązania muzyki z innymi dziedzinami sztuki: np. kinem, teatrem, malarstwem.
● Nazywa nastroje, obrazy itp., które towarzyszą mu przy słuchaniu utworu muzycznego.
● Wypowiada się na temat swoich własnych doświadczeń i upodobań dotyczących muzyki.
● Wymienia doświadczenia z innymi uczniami, zauważa podobieństwa i różnice w odbiorze tego samego dzieła.
● Tworzy kreatywną pracę pisemną, w której opisuje wymyśloną przez siebie scenę filmową bądź dramatyczną.
           
Przebieg lekcji
     
Faza wstępna
Nauczyciel:
1. sprawdza listę obecności
2. podaje temat i cele lekcji
3. zachęca uczniów do podzielenia się tym, jakiej muzyki lubią słuchać, jakich wykonawców, gatunki itp.

II. Faza główna
1. Nauczyciel zapisuje na tablicy cytat z powieści J.K. Rowling Harry Potter i Kamień Filozoficzny::
Ach, muzyka. To magia większa od wszystkiego, co my tu robimy!
Albus Dumbledore Pyta uczniów, w jaki sposób rozumieją zdanie Dumbledore’a i dlaczego - ich zdaniem - bohater określa muzykę mianem magii większej niż ta, której czarodzieje uczą się w Hogwarcie.

2. Nauczyciel wprowadza pojęcie języka muzyki. Mówi uczniom, że istnieje specyficzny typ języka, jakim jest język muzyki. Dzieli się on na dwie kategorie: język związany z terminologią muzyczną (np. zapis nutowy, nazwy rodzajów, temp itp.), a także – bardziej istotny dla odbiorcy muzyki – tzw. język ulotny (doświadczany w chwili słuchania), czyli wszelkie nastroje i uczucia, jakie budzi1. Uczniowie zapisują w zeszycie następujący diagram:
JĘZYK MUZYKI
    1. ścisły, terminologiczny (np. zapis nutowy, nazwy gatunków, tonacji)
2. Język ulotny, czyli wszelkie nastroje i uczucia, które muzyka wywołuje

Zaznacza, że język muzyki jest językiem uniwersalnym, gdyż rozumiany jest przez ludzi różnych narodowości, profesji, płci itp. Nie wymaga używania żadnych słów, czyli jest językiem niewerbalnym. Muzyka oddziałuje nawet na dzieci w łonie matki – może je uspokoić lub pobudzić. Podobnie jest – co ciekawe – w przypadku zwierząt. Dowodzą tego badania na koniach prowadzone np. na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie. Nauczyciel podkreśla jednak, że język muzyki jest również subiektywny, indywidualny, gdyż każdy może inaczej odbierać bodźce muzyczne lub w ogóle nie być wrażliwy na nie. Dlatego niektóre utwory podobają nam się bardziej, a inne mniej.

3. Nauczyciel inicjuje krótką dyskusję na temat wrażeń, które wywołuje utwór muzyczny. Zadaje uczniom pytania pomocnicze, np.:
● Jakich utworów słuchacie kiedy jesteście smutni/weseli?
● Czy muzyka może poprawić/pogorszyć wasz nastrój?
● Kiedy słuchacie utworu, ważniejszy jest dla was tekst czy
muzyka?
● Czy muzyka bez słów może wywoływać emocje?
● W jaki sposób oddziałują na was dźwięki?
● Czy muzyka może mieć wpływ na odbiór filmu, przedstawienia
teatralnego czy gry komputerowej?
   1 Zob. P. Trzaskawka, Przyczynek do charakterystyki języka muzyki, w: ,,Investigationes Linguisticae" 2014, vol. XXXI, s. 59.
Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie znanych sobie filmów, czy gier, w których muzyka potęguje nastrój dzieła i wpływa na jego odbiór. (np. Władca pierścieni, Wiedźmin 3. Dziki Gon.)

4. Po krótkiej dyskusji nauczyciel rozdaje uczniom wydrukowane teksty wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego:
Nauczyciel głośno odczytuje tekst. Uczniowie wspólnie z nauczycielem interpretują wiersz. Nauczyciel zadaje pytania ułatwiające analizę np.:
● Jaką czynność wykonuje osoba mówiąca w wierszu?
● Jak rozumiecie metaforę ,,może na skrzypcach wygram wiatr i
pochyłą ulicę”?
Prosi uczniów o podkreślenie fragmentów, które opisują obrazy, wywołane przez dźwięk skrzypiec i opisanie obrazu, wyłaniającego się z wiersza.

5. Nauczyciel zaznacza, że muzyka ma wpływ na różne rodzaje sztuki. Jedną z nich jest też malarstwo, a autorzy często tworzą dzieła z inspiracji jakimś utworem muzycznym. Prowadzący lekcję wyświetla obrazy malowane pod wpływem współczesnych utworów, których autorką jest Melissa McCracken. Dla przykładu:
   
              Nakreśla sposób, w jaki artystka tworzy swoje dzieła. Melissa McCracken posiada szczególną zdolność tzw. synestezji, czyli stanu, w którym doświadczenia jednego zmysłu wywołują też wrażenia odbierane przez inny zmysł. Autorka potrafi ,,widzieć” dźwięki. Kiedy słucha muzyki, jej umysł tworzy w jej głowie szczególne obrazy. Melissa, chcąc podzielić się swoją nietypową zdolnością, maluje obrazy, które wizualizują jej doświadczenie.
(Obrazy artystki są bez problemu dostępne w Internecie, więc można pokazać ich więcej.)
6. Nauczyciel oznajmia uczniom, że oni również mogą zobaczyć dźwięki, o czym przekonają się poprzez udział w pewnym eksperymencie. Nauczyciel rozdaje karty pracy z zadaniem (p. niżej). Tłumaczy uczniom, co mają wykonać i w razie potrzeby odpowiada na pytania. Po zapoznaniu z zadaniem, prosi ich o ciszę i szczególne skupienie (nauczyciel może wykonać z nimi ćwiczenie relaksacyjne np. trzy głębokie wdechy i wydechy, czy nagłe spięcie całego ciała i jego rozluźnienie, które wspomoże koncentrację). Kiedy zapada cisza,
     
     nauczyciel odtwarza nagranie utworu Song of the Sun Mike’a Oldfielda2. Uczniowie podczas słuchania zapisują swoje odczucia w tabeli:
7. Nauczyciel zachęca uczniów do podzielenia się swoimi spostrzeżeniami. Zwraca uwagę na obrazy, które pojawiają się często, a także na oryginalne i nietypowe spostrzeżenia.
8. Nauczyciel prosi uczniów o opisanie krótkiej, wymyślonej przez siebie sceny filmowej lub dramatycznej, której tłem mógłby być przesłuchany utwór. Dla ułatwienia twórczej pracy, nauczyciel jeszcze raz odtwarza nagranie. Chętni uczniowie odczytują swoje prace.
           III. Faza końcowa
  1. W końcowej fazie lekcji nauczyciel podsumowuje najważniejsze zagadnienia, zwracając uwagę na to, czym jest język muzyki i w jaki sposób oddziałuje on na człowieka. Przypomina, że koresponduje ona z innymi sztukami (malarstwem, kinematografią, poezją).
Uczniowie wspólnie z nauczycielem – dla lepszego przyswojenia treści – uzupełniają diagram:
NIEWERBALNY
SUBIEKTYWNY JĘZYK UNIWERSALNY MUZYKI
ULOTNY
2.Nauczyciel podaje pracę domową i tłumaczy treść zadania.
                 2 Może to być również każdy inny utwór muzyczny wybrany przez nauczyciela prowadzącego. Ważne aby był to utwór instrumentalny (tekst nie daje wtedy żadnych sugestii) i możliwie charakterystyczny. Polecałabym na przykład utwory Vangelisa, Ennio Morricone, Hansa Zimmera.

     Materiał rezerwowy
    Nauczyciel przybliża uczniom sylwetkę Mike’a Oldfielda: kim jest, jaką muzykę tworzy, co go inspiruje do tworzenia, co jest szczególnego w jego muzyce.
      Praca domowa
    Uczniowie mają za zadanie wybrać jeden utwór muzyczny i przeprowadzić w domu podobny eksperyment. Na jego podstawie sporządzają wypowiedź pisemną na temat: ,,Kiedy słucham ulubionej muzyki, czuję...”